Mua sắm 'xanh' giúp giảm sự lệ thuộc vào thiên nhiên
Các cuộc cách mạng công nghiệp với những phát minh vĩ đại đã giúp loài người phát triển vượt bậc. Chủ nghĩa tiêu dùng đánh dấu một thời kỳ phát triển mạnh mẽ. Nhưng từ khi biến đổi khí hậu diễn ra, con người không thể tiếp tục khai thác những nguồn tài nguyên trên trái đất mà không nghĩ về tương lai. Câu hỏi lớn đặt ra là: Làm thế nào để đạt được nhiều hơn mà tổn thất ít hơn hay làm thế nào để tiêu dùng bền vững?
Hơn mười năm trước, trong một báo cáo phát triển con người, Liên Hiệp Quốc đã đề cập một cách thẳng thắn sự mất cân bằng trong tiêu dùng toàn cầu. Một phần năm những người giàu nhất trên thế giới sử dụng tới 58% năng lượng, còn một phần năm người nghèo nhất chỉ sử dụng chưa đến 4%. Nguồn nhiên liệu hóa thạch được sử dụng ồ ạt cho các mục tiêu phát triển đã dẫn đến phát thải khí nhà kính quá lớn.
 |
| Mua sắm "xanh" giúp giảm sự lệ thuộc vào thiên nhiên. Ảnh minh họa |
Xu thế sản xuất và tiêu dùng dựa chủ yếu vào tài nguyên thiên nhiên đã dẫn đến việc cạn kiệt về rừng, tranh chấp nguồn nước, đánh bắt thủy hải sản vô tội vạ, mất dần đa dạng sinh học, ngày càng có nhiều loại động thực vật biến mất… Chỉ trong 50 năm, lượng nước ngọt được sử dụng trên toàn cầu đã tăng gấp ba, và nhiên liệu hóa thạch tiêu hao hết gấp 5 lần. Tài nguyên có thể tái tạo đang bị đe dọa đáng kể, từ mực nước ngầm giảm xuống ở Trung Quốc đến các hệ thủy sinh suy thoái ở Bắc Đại Tây Dương… Thiệt hại được tính toán không chỉ trong các hệ sinh thái bị phá hủy mà còn là dịch bệnh và cảnh khổ cực của loài người - đặc biệt đối với số nghèo nhất của nhân loại.
Khái niệm “tiêu dùng thông minh”, “mua sắm xanh”, “mua hàng xanh” để giảm thiểu sự lệ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên đã được đưa ra khoảng hơn hai chục năm nay. Mục tiêu không phải giảm sức tiêu dùng mà phải chuyển đổi các nền kinh tế trên thế giới hiện nay thành những nền kinh tế thải ít các-bon, sử dụng ít tài nguyên thiên nhiên, mà vẫn tạo ra cơ hội gia tăng chất lượng cuộc sống của những người tiêu dùng thu nhập thấp.
Hiện nay, nhiều quốc gia trên thế giới đã có những chính sách về mua sắm xanh nhằm thúc đẩy mô hình sản xuất và tiêu dùng bền vững. Những chính sách này đồng thời cũng góp phần hướng tới nền kinh tế xanh, các-bon thấp.
Tại Mỹ, mua sắm xanh được thiết lập và triển khai thực hiện trong một số chương trình mua sắm xanh của liên bang. Trong đó, các cơ quan điều hành được yêu cầu cân nhắc những tác động môi trường, giá thành và yếu tố khác của một sản phẩm trước khi đưa ra quyết định mua sắm. Theo quy định mua sắm Liên bang và sắc lệnh 13101 về xanh hóa Chính phủ, tất cả cơ quan Chính phủ phải thực hiện mua sắm các sản phẩm có thành phần tái chế nhằm khuyến khích việc sử dụng vật liệu tái sinh.
Ủy ban châu Âu cũng đã có nhiều nỗ lực và hoạt động nhằm thúc đẩy việc thực hiện chương trình này trong các nước thành viên, bao gồm việc triển khai các nghiên cứu, dự án, ban hành chính sách và xây dựng các tiêu chuẩn. Mặc dù GPP vẫn là hệ thống tự nguyện, nhưng hiện nay nhiều nước thành viên đã và đang xây dựng kế hoạch hành động quốc gia và các hướng dẫn về mua sắm xanh.
Tại châu Á, Nhật Bản hiện là một trong những quốc gia đi đầu trong phong trào bảo vệ môi trường nói chung và mua sắm xanh nói riêng. Những quy định liên quan tới chương trình này đã được đưa ra vào những năm 1990. Điển hình, luật thúc đẩy mua sắm xanh đã được Chính phủ thông qua vào năm 2001 và trở thành quốc gia đầu tiên ban hành chính sách về mua sắm xanh. Chính sách này yêu cầu tất cả các Bộ và cơ quan Chính phủ phải thực hiện chính sách. Ngoài ra, Nhật Bản cũng đã ban hành luật hợp đồng xanh vào năm 2007 nhằm thúc đẩy ký kết các hợp đồng giảm thiểu phát thải khí nhà kính.
Cùng với Nhật Bản, Hàn Quốc cũng là quốc gia thực hiện và áp dụng các chính sách về mua sắm xanh từ rất sớm. Chương trình dán nhãn môi trường bắt đầu được triển khai từ năm 1992 và đây là điểm khởi đầu chính thức của chính sách về sản phẩm xanh tại quốc gia này. Ngoài ra, Chính phủ đã có những nghiên cứu nhằm liên kết hệ thống dán nhãn môi trường với hệ thống mua sắm công và đã đạt được những kết quả rõ rệt. Không những vậy, Hàn Quốc luôn coi những nhà sản xuất là nhà tiêu dùng lớn. Thông qua những hợp đồng tự nguyện về mua sắm xanh sẽ gắn kết việc mua các nguyên liệu tái sinh, góp phần thúc đẩy sản xuất và bán ra sản phẩm thân thiện môi trường.
Ở Trung Quốc và một số nước Đông Nam Á như Malaysia, Indonesia... mặc dù chưa có chính sách cụ thể về mua sắm xanh, nhưng Chính phủ các quốc gia này đã nhận thức được tầm quan trọng về sự cần thiết của nó trong việc bảo vệ môi trường và thúc đẩy phát triển bền vững. Đặc biệt, mua sắm xanh trong lĩnh vực công đang dần được hình thành như một trong nhiều công cụ chính sách cải thiện chất lượng môi trường.
Bài học kinh nghiệm nào cho Việt Nam có thể áp dụng? Những nghiên cứu ban đầu về kinh nghiệm của một số quốc gia cho thấy, việc áp dụng mua sắm xanh cần được triển khai trước tiên ở khu vực công. Một trong những lý do chính là các cơ quan Chính phủ luôn là khách hàng quan trọng của nhiều sản phẩm và dịch vụ. Vì vậy, với những nỗ lực của Chính phủ trong việc mua sắm các sản phẩm, dịch vụ thân thiện với môi trường sẽ dễ dàng định hướng cho việc ban hành các chính sách phát triển bền vững cũng như khuyến khích thị trường cho các sản phẩm và dịch vụ này.
Mặt khác, sản phẩm thân thiện môi trường sẽ không có thị trường nếu không được quan tâm đúng mức. Vì vậy, để phát triển ngành công nghiệp môi trường toàn diện, cần thiết phải xây dựng đồng bộ các chính sách về sản xuất và tiêu dùng xanh. Đặc biệt, ở hầu hết các quốc gia, để thúc đẩy mua sắm xanh một cách toàn diện và độc lập trên thị trường, hệ thống dán nhãn sinh thái phải được thực hiện.
Cuối cùng, một yếu tố quan trọng góp phần thúc đẩy mua sắm sản phẩm thân thiện môi trường hiệu quả và thành công là cần thiết phải xây dựng và đào tạo đội ngũ cán bộ chuyên trách về mua sắm xanh.
Nguyễn Đức Viểm